Alicja Żebrowska ur. w 1956 roku w Zakopanem. W latach 1978 – 1981 studiowała w Instytucie Wychowania Artystycznego Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Dyplom w pracowni rzeźby uzyskała w 1981 roku. W latach 1989 – 1992 kontynuowała naukę na studiach podyplomowych w Universität für angewandte Kunst w Wiedniu, zakończonych dyplomem pod kierunkiem prof. Wandera Bertoniego. Obecnie mieszka i pracuje w Krakowie.

Alicja Żebrowska to jedna z bardziej radykalnych i kontrowersyjnych polskich artystek. W swojej twórczości eksploruje obszary tabu, analizuje doświadczenia graniczne, kwestie tożsamości i identyfikacji płciowej, seksualności, a także cywilizacyjne problemy związane z funkcjonowaniem jednostki w nowoczesnych społeczeństwach. Rzeźbiarka, poszerzająca myślenie o przestrzeni również o kwestie społeczne, mentalne i psychiczne, performerka, autorka fotografii, instalacji land artowych, filmów wideo i wideoinstalacji; w swoich realizacjach często łączy różne dziedziny i techniki. Szukając formy najbardziej odpowiedniej do analizy aktualnie eksplorowanego problemu, odnosi się do sfery mitu, wyobraźni, kanonów kulturowych i stereotypów. Od początku lat dziewięćdziesiątych artystka bierze udział w licznych istotnych wystawach grupowych, m.in. w Paryżu, Londynie, Mediolanie, Wiedniu, Gdańsku, Wrocławiu i Warszawie; jej prace były również prezentowane podczas prestiżowych przeglądów sztuki, m.in. na Prague Biennale czy Biennale Sztuki Mediów WRO.

Dla Żebrowskiej przekraczanie granic zaczyna się już na poziomie jej osobistego doświadczenia. W zrealizowanym w 1993 roku działaniu Przemiana w kamień w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, udokumentowanym w wideo Kamienienie, artystka zamknęła się w rozgrzanym do temperatury ludzkiego ciała sarkofagu. Pozostając w nim dopóki temperatura kamienia nie spadła poniżej 36 stopni, w radykalny sposób odgrodziła się od świata zewnętrznego i rytualnie odniosła do doświadczania umierania. Z kolei w działaniu Regresja (1997 – 2002) poddała się hipnozie, wykorzystując tę technikę jako narzędzie sztuki. W serii obrazów tworzących wideo o tym tytule konstruowana jest narracja odnosząca się do doświadczenia podróży w nieświadomości. Podczas studiów w Wiedniu Żebrowska zainteresowała się technologią wideo i zaczęła ją wykorzystywać w swojej twórczości. Takie realizacje z 1993 roku, jak Ach jak przyjemnie czy Lola – utwór słuchowo-wzrokowo-zapachowy, łączyły wrażenia audiowizualne z zapachowymi, starając się oddać określony stan, uczucia i wrażenia (kąpiel w morzu, słuchanie radia w wannie).

W tym czasie język i problematyka wypowiedzi Żebrowskiej się radykalizują. W jednej ze swoich wczesnych i zarazem najgłośniejszych prac, wielopoziomowej instalacji wideo Grzech Pierworodny – Domniemany Projekt Rzeczywistości Wirtualnej (1993), artystka wykorzystała stale obecny i funkcjonujący topos kulturowy, wiążący narodziny zła z kobiecą seksualnością. Zestawienie wykreowanej, mitycznej rzeczywistości, zjadania zielonego jabłuszka z surowymi naturalistycznymi scenami aktu seksualnego czy penetracji sztucznym penisem, wtłaczania do pochwy i wypłukiwania z niej budzących niesmak substancji sprawiło, że do artystki przylgnęła etykieta skandalistki. W powiązanych z projektem pracach wideo i fotografiach Narodziny Barbie i Tajemnica patrzy Żebrowska „rodzi” lalkę Barbie – zabawkę stanowiącą jeden z ikonicznych symboli zachodniej cywilizacji, a także umieszcza w swojej waginie sztuczne oko, charakteryzując przy tym srom, np. przyklejając doń sztuczne rzęsy. Złudne byłoby jednak odczytywanie tej pracy w kategoriach krytyki feministycznej. Ironiczny i kontestacyjny charakter tych dzieł buduje tu szerszy kontekst kulturowy, a powierzchowne skandalizowanie okazuje się być wielowymiarowym komunikatem. Podejmując problematykę kolejnych społecznych i seksualnych tabu, w zrealizowanym w 1997 roku swego rodzaju eksperymencie – performansie wideo Czy możesz to wziąć do ręki? – artystka badała reakcje przypadkowych przechodniów proszonych o potrzymanie akcesoriów erotycznych. Rejestrowane były również, wykorzystane następnie w pracy wideo, komentarze widzów do serii fotografii Przypadki humanitarne (1994). W tym projekcie Żebrowska zestawia niepełnosprawną ruchowo młodą dziewczynę na wózku inwalidzkim z piękną, równie młodą nagą kobietą, wyraźnie wskazując na powszechne stereotypowe podejście do problematyki inności, upośledzenia, a także na utrwalone w kulturze za antycznym kanonem estetycznym kojarzenie dobra z pięknem. Problem tożsamości związanej z identyfikacją płciową podjęła artystka w projekcie Kiedy Inny staje się Swoim (1998 – 2002), tworząc serię fotografii i filmów wideo, których bohaterką jest transseksualistka, i podnosząc w nich problem braku społecznej akceptacji dla tak rozumianej wolności jednostki.

Niemniej istotne i intrygujące są dla twórczyni kwestie relacji i funkcjonowania jednostki w zbiorowości, wśród społecznych imperatywów wpływających na model zachowań i system wartości. Od 1997 Żebrowska wspólnie z Jackiem Lichoniem realizuje projekt Infiltron, w którym wnikają w z natury intymne, obrzędowe czynności różnych religii oraz często objęte tajemnicą zwyczaje i reguły, powielając je, dokumentując, ale jednocześnie poddając modyfikacji i poniekąd „obnażając”. Reguły i zwyczaje innego typu – asymilacji w środowisku korporacyjnym – ukazane zostały w projekcie Monitoring (2000), wskazującym na różnice przestrzeni władzy i wolności – opresyjność wspólnoty w opozycji do swobody jednostki.

Krzysztof Dobrowolski