Interrupted Line (Film czasoprzestrzenny, Film strukturalny), 1972
film 16 mm, czarno-biały, bez dźwięku, transfer na taśmę magnetyczną, zdigitalizowany, 5 min 37 s; master dVd 2012
nr inw. zone Media GmbH 01 / 2012; nr inw. dtzSp 958; zakup 2011

Tuż po studiach, w latach 1965 – 1966, VALIE EXPORT pracowała przy produkcji filmowej, jako script girl, montażystka i fotomodelka. Jednakże już w 1967 roku zaczęła realizować swoją własną koncepcję autorskiego kina. Na własnoręcznie sporządzonej liście projektów filmowych pozycję pierwszą zajęła praca Cutting z lat 1967–1968. Był to pięcioczęściowy performans bez użycia taśmy filmowej. Angielskie słowo cutting, którego polskim odpowiednikiem w terminologii filmowej jest montaż, zostało zastosowane w swoim podstawowym znaczeniu – jako cięcie czy wycinanie. Akcja polegała zatem na dosłownym wycinaniu z płótna ekranu elementów obrazów, rzucanych nań z projektora. W części czwartej performansu przed ekranem pojawił się nagi aktor (ówczesny partner artystki – Peter Weibel), którego autorka także „wycięła”, wygalając mu zarost na torsie, brzuchu i podbrzuszu i oświetlając światłem projekcji. Praca EXPORT polegała na odwróceniu technologii montażu filmowego. Uważając, że wycinanie i sklejanie naświetlonej taśmy celuloidowej służy nie tylko produkcji filmu, ale i stwarzaniu rzeczywistości, dokonała montażu już na materialnej podstawie tejże rzeczywistości, komponując z sekwencji świetlnych obrazów kinematograficzną narrację. Ten i inne projekty filmowe VALIE EXPORT z końca lat sześćdziesiątych i początku lat siedemdziesiątych stanowiły realizację idei „Expanded Cinema” (rozszerzonego kina), którego estetyka miała na celu uczynić ludzi bardziej świadomymi struktur wizualnej i emocjonalnej komunikacji. Badaniu poddany został materialny nośnik oraz charakterystyczny dla medium filmowego rodzaj optycznej percepcji, różnej od sposobów postrzegania ludzkiego oka. Od 1969 roku idee „Expanded Cinema” były realizowane przy pomocy kamery filmowej – najpierw 8, a potem 16 mm. Powstała wówczas seria prac poświęconych analizie i tworzeniu medialnych reprezentacji ciągłości czasu i przestrzeni. Film Interrupted Line należy do tej grupy dzieł. Kamera posadowiona na przednim siedzeniu samochodu rejestruje jednocześnie obraz szosy widoczny przez przednią szybę pojazdu oraz widok przejechanego przed momentem odcinka jezdni w umocowanym na przedniej szybie tylnym lusterku kierowcy. Pomiędzy obydwoma wyświetlającymi się obok siebie synchronicznie obrazami istnieje przerwa w czasie i przestrzeni – niewidoczne pole, obejmujące wnętrze samochodu, jego domyślnych pasażerów oraz najbliższe otoczenie jadącego samochodu. W filmie Interrupted Line „spojrzenie” kamery jest tożsame zakresem widzenia kierowcy. W cyklu akcji Adjungierte Dislokationen (Połączone Przemieszczenia, 1973) artystka wykorzystuje optyczny ekwipunek dla rozszerzenia frontalnego pola widzenia i zawężenia czasoprzestrzennej „dziury”. Dwie kamery zainstalowane na piersiach i na plecach poruszają się zgodnie z ruchami ciała EXPORT, rejestrując jednocześnie widok przed nią i za nią, pod nią lub nad nią. Artystka obraca się, nachyla się i odgina, dzięki czemu powstają obrazy penetrujące otoczenie pod różnymi kątami. W centrum tej panoramicznej, optycznej konstrukcji znajduje się ciało aktywnego, lecz niewidocznego kobiecego podmiotu. Strategia wczesnej feministycznej sztuki VALIE EXPORT przenika tutaj do pracy z zakresu formalnej analizy mediów.

Dorota Monkiewicz