czas: 8.07. – 19.06.2011
miejsce: Muzeum Architektury we Wrocławiu, ul. Bernardyńska 5
teksty: Dorota Monkiewicz / Katarzyna Poźniak
aranżacja wystawy: Paweł Stefani
projekt graficzny i przygotowanie do druku: Michał Stefani

artyści: Basia Bańda / Marta Deskur / Grupa Sędzia Główny (Aleksandra Kubiak & Karolina Wiktor) / Paweł Jarodzki / Agnieszka Jarząb / Zofia Kulik / Zbigniew Libera / Natalia LL / Laura Pawela /Carolee Schneemann

Rodzaj żeński.
Komentarz do wystawy.

Jesienią ubiegłego roku na antresoli nawy kościoła w Muzeum Architektury zbudowaliśmy BOX, żeby móc stale prezentować kolekcję Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Wnętrze o charakterze białego sześcianu ma powierzchnię około 75 m2. To niewiele, jak na potrzeby ekspozycyjne współczesnej sztuki, ale zarazem nieomal dwa razy
więcej niż liczy sobie najstarszy polski „biały kub” Galerii Foksal w Warszawie. „Biały sześcian” (a w naszym przypadku raczej bardzo wydłużony „biały prostopadłościan”) to odizolowana od zewnętrznego świata, neutralna przestrzeń laboratorium sztuki. Wykorzystujemy ją do pokazów studyjnych dzieł ze zbiorów DTZSP. BOX służy nam do przeglądu i prezentacji zawartości naszej kolekcji pod kątem zarysowujących się w niej narracji tematycznych, historycznych i wizualnych. Od listopada ubiegłego roku dwukrotnie rearanżowaliśmy przestrzeń BOX-u w ramach tej samej Odsłony, poświęcając ją awangardzie Wrocławia około 1970. Prezentowaliśmy tam m.in. bezcenne archiwum fotograficzne Zdzisława Holuki, rejestrujące sympozjum konceptualne we Wrocławiu w 1970 roku i dokumentację projektu Jana Chwałczyka Kontrapunkt z początku lat 70. Przypomnieliśmy też postać Jerzego Ludwińskiego, wybitnego krytyka i wizjonera, działającego we Wrocławiu w drugiej połowie lat 60., prezentując m.in. oryginalne konspekty jego tekstów, które DTZSP zakupiło ze zbiorów rodzinnych. W lutym do wystawy dołączyły nowe prace, a wśród nich plansze Stanisława Dróżdża z pamiętnego Survivalu na placu Teatralnym. Łącznikiem pomiędzy pierwszą a drugą odsłoną BOX-u są dwa panneaux fotograficzne Natalii LL – Sztuka konsumpcyjna. Praca, która wpisuje się w panoramę sztuki konceptualnej początku lat 70., bywa także odczytywana w perspektywie feministycznej. Podwójna obecność Natalii LL w prezentacjach BOX-u ukazuje, że każda narracja wystawowa jest sztucznym konstruktem, który zamraża w ramach danej ekspozycji tylko jedno z wielu możliwych znaczeń dzieła sztuki. Z tego chociażby powodu uważamy, że „stałe” ekspozycje kolekcji powinny być - tak jak to się dzieje w mikroskali BOX-u - zmienne.

II Odsłona (Rodzaj żeński) jest próbą skonstruowania na podstawie prac znajdujących się w kolekcji narracji wokół problematyki gender. DTZSP chlubi się posiadaniem w swoich zbiorach wczesnych prac Carolee Schneemann, należącej do pierwszego pokolenia amerykańskich artystek feministycznych. W filmie Fuses z lat 60., artystka tworzy osobisty
kolaż erotyczny. W krótkich scenach filmowych Schneemann uprawia miłość ze swoim kochankiem, biega naga po plaży, a jej czarny kot przemyka gdzieś w tle. Artystka „pokolorowała” taśmę 16 mm, na której obraz jest zapisany. To filmowe malarstwo na temat seksualnego spełnienia jest ornamentalne, głębokie w kolorach, rozciągnięte w czasie. Jej rówieśniczka i koleżanka, Natalia LL, fotografuje w 1972 roku ładną dziewczynę, która trzyma w ustach parówkę, wypluwa kisiel, gryzie banana i dobrze się przy tym bawi. Parówka w jej ustach nie jest już zwykłą wędliną, lecz obscenicznym przedmiotem. Obydwie prace ostentacyjnie manifestują kobiecy erotyzm, którego wyzwolenie w społeczeństwach Zachodu nadeszło wraz z rewolucją seksualną końca lat 60.

U młodszych artystek nie ma już tej afirmacji ciała i miłosnego zbliżenia co u Carolee Schneemann i Natalii LL, raczej lekkie znudzenie, może nawet obojętność względem nadmiaru seksualnych propozycji. U Agnieszki Jarząb z sangwinowej czerwieni wyłania się miękka, wybujała linia i perspektywa przypadkowego spotkania w małym pokoju wielopiętrowego bloku. Z obrazu Laury Paweli (Bez tytułu. Bartek) emanuje poczucie braku fizycznego kontaktu. Namalowane okienko Windowsa odsłania fragment znajomej twarzy na pulpicie komputera. Można powiększyć lub zamknąć.

Z wizerunkiem kobiety, jako fetyszu seksualnego współczesnej popkultury, dyskutują zarówno niesłychanie intymne, kameralne obrazy Basi Bańdy, jak i prace dwóch dołączonych do wystawy artystów. Prowokacyjnie infantylny świat kobiecości Bańdy ma w gruncie rzeczy podobnie krytyczny ładunek, co prace Zbigniewa Libery z lat 90. Kobieta patrzy na mężczyznę. Zanurzone w różowym świecie jej kudłate ciało jest trochę niepewne, trochę ciekawe, trochę straszy, a tytuł mówi, że Kocha… Samoupokorzenie kobiety w przejmującym, zwierzęcym wizerunku spotyka się tu z podobnie  emistyfikującą represyjne wzorce kulturowe lalką Zbigniewa Libery, „którą można ogolić”. Tymczasem Natalie Wood z szablonu Pawła Jarodzkiego spogląda swoimi dużymi oczyma i lekko rozchyla usta...

Na przeciwległym biegunie wystawy sytuują się prace, dotyczące tych kodów kulturowych, dzięki którym oznaki różnicy płciowej (w stosunku do męskiego świata) mogą być reglamentowane i zamaskowane. Podczas stypendium w Berlinie Marta Deskur poświęciła swoje studia hijabowi - chuście, którą islamskie kobiety zakrywają włosy. Rezultatem jest projekt Fanshon. Wycięte z otoczenia gwarnej ulicy chusty Turczynek zostały przeniesione na kafle ceramiczne, tworzące barwną mozaikę. Pozbawione ciała tkaniny, pamiętają jego obecność, bo forma, według której się układają, zachowuje kształt głowy i ramion ich anonimowych właścicielek. Panelom z kafli ceramicznych towarzyszył m.in. film wideo, na którym odwrócona plecami do widza zakonnica gładzi ręką po swoim organizacyjnym nakryciu głowy.

Chusty, jako uniwersalne narzędzie panowania nad kobiecą seksualnością występują także w ludowych strojach Wichowianek, z filmu Grupy Sędzia Główny (Aleksandra Kubiak i Karolina Wiktor). Na tle wirującego pejzażu wiejskiego podwórka stoją członkinie zespołu ludowego „Wichowianki”, stworzonego przez osoby wysiedlone w 1945 roku z Bukowiny Rumuńskiej. Kobiety śpiewają o dziewczynie, która płacze, bo ma być wydana za tego, którego nie kocha. W czasie performansu, będącego elementem czterokanałowej instalacji, Kubiak i Wiktor w czerwonych sukienkach i wysokich szpilkach, „złapane” w linki niczym teatralne kukiełki, stoją bez ruchu w przezroczystej tubie, aż do utraty tchu.

Prac pokazu II Odsłony zamyka Eroica Zbigniewa Libery, nawiązująca wizualnie do historycznych przedstawień porwania Sabinek. W pudełkach znajdują się żeńskie figurki z podniesionymi rękami, z których można ułożyć scenę uciekającej „armii” kobiet (analogicznie do kolekcjonerskich pudełek z żołnierzykami). Powstanie tej pracy było inspirowane doniesieniami mediów o masowych gwałtach podczas konfliktu bałkańskiego. Jeszcze raz kobiety stały się zakładniczkami świata mężczyzn, w którym rytualne pokonanie wroga wymaga zhańbienia „jego” kobiety. Napis na pudełkach zachęca do „kolekcjonowania ich wszystkich”.

Pokazy w BOX-ie zmieniły dotychczasową strategię ekspozycyjną Dolnośląskiej Zachęty. Do 2009 roku organizowane były coroczne wystawy najnowszych zakupów z poprzedniego roku. Obecnie nowe nabytki staramy się umieszczać na bieżąco na naszej stronie internetowej www.zacheta.wroclaw.pl, do której oglądania serdecznie zapraszamy. Pokazy prac zakupionych w różnych latach, stały się jednak dobrą okazją do ponownego nawiązania kontaktu z artystami naszej kolekcji. Zapytaliśmy ich, co słychać ? Odpowiedzi drukujemy na kolejnych stronach i zapraszamy na następną odsłonę BOX-u w końcu czerwca bieżącego roku.

Prace na wystawie:

Natalia LL – Punkty podparcia – Gwiazdozbiór Orzeł, 1978 (1998)
Carolee Schneemann – Fuses, 1964-1967
Agnieszka Jarząb – Czy chcesz się z kimś spotkać?, 2003
Laura Pawela – Bez tytułu (Bartek), 2004
Marta Deskur – Fanshon II, 2004
Zbigniew Libera – Eroica. Toy Soldiers Set, 1998
Grupa Sędzia Główny (Aleksandra Kubiak & Karolina Wiktor) – Rozdział LXX. Epizod VII. (Wichowianki), 2006-2008
Basia Bańda – Kocha co robić mój mój, 2007
Basia Bańda – Oj, 2007
Zbigniew Libera – You Can Shave the Baby, 1995
Paweł Jarodzki – Natalie Wood, połowa lat 80. (2008)
Paweł Jarodzki – Bez tytułu, ok. 1990 (2008)
Paweł Jarodzki – Portret NN kobiety, ok. 1990 (2008)
Paweł Jarodzki – Portret NN kobiety, ok. 1990 (2008)
Zofia Kulik – Ogród. Libera i kwiaty, 1996-2004